Xweyê Mirî Kor e.

Kî çi bibêje bila bibêje, ez bi xwe heyranê gotinên pêşîyan im. Her yek van gotinan mînanî projektorê rêya mirovan ronî dike.

Yek ji wan gotinên ko li ba min qedirbilid e, gotina pêşîyên Kurdan ya li jor e. Dema yek nexweş dikeve û ew nexweşî wî ber bi mirinê ve dibe, îca haya wan cîran û dostên wî yên ko hatine serdana wî, ko rewşa wî nebaş e, wê bimre. Lê dema dibînin ko haya ferdên malbata yê nexweş jê nîne ko nexweşê wan berendamê mirinê ye wê demê vê gotina hêja ya Kurdan bikartînin: “Xweyê mirî kor e”. Ango ev nexweş dê bimre, lê haya xizm û mirovên wî ji mirina wî nîne. Her çiqas hikmeteke hûr di vê xisûsa nezanînê de hebe jî, lê ev ne mijara me ye.

Di vê gera xwe ya Serhedê, ko min ji ber germahiya Cizîrê bazdabû de tişta ko min bi çavê serê xwer dîtî ev gotina Kurdan ya li jor anî bîra min.

Ez behsa zimanê me, zimanê Kurdî dikim. Ez naxwazim tabloyeke reş raxim li ber çavan, lê belê pêwist e mirov ji rastîgotinê jî dûr nekeve. Erê birano, li bakûrê welatê me, xasma li Serhedê zimanê me nexweş e, nexweşekî pir giran e, bi lez û bez ber bimirinê ve diçe, ha îro bimre, ha sibê bimre; lê haya me jê nîne. Wek berfa tu deynî li ber tava Temûz, Tebaxê çawa dihele, zimanê me eynen welê dihele.

Di gera Serhedê de ez gihame vê qenaetê. Di vê gera xwe de sekna min ya pêşî Elcewaz bû, paşê jî Xelat û Tetwan. Adeteke min heye; di Kurdistanê de çi dera ko lê rawestim, cara pêşî ez bi mirovên wê deverê re bi Kurdî diaxivim. Ji ber ko ez wan weke Kurd qebûl dikim. Mebesta min ew e ku ez zanibim ka vê bişavtina (asîmîlasyon) mîrat çi qeder bandor li xelkê wê herêmê kiriye.

Ji ber ko hin niştecihên Xelatê Tirk in, Kurd jî di bin bandora wan de mane, dev ji axftina bi Kurdî berdane. Her çiqas bajar ji du beşan pêk tê û di beşa ku Kurd têde dijîn de kitûmat kes Kurdîya xwe parastibin jî, lê dema mirov di çarşî, pazar û kolanên wê de digere mirov wî bajarokî ji bajarokek Anatolyeya Navîn cuda nabîne. Ez li mizgefta wê geriyam, hema bêje her kes ji mezhebê Henefî bûn. Wek tê zanîn Kurdên ji mezhebê henefî pir hindik in. Henefîbûna wan îşaretî tirkbûna wan dikir.

Ya bala min dikişîne û min ji dil û mêlakê birîndar dike ne Xelat e, Tetwan e. Ez qederê şeş rojan Li Tetwanê mam. Di sûk û çarşiyan de zimanê Tirkî û yê Kurdî hema bêje sereser bûn. Şaredarê wê ji partîya Kurdan bû. Pêça wan pêça milletê me bû, nimêja wan li gorî mezhebê Şafîî bû. Eva hanê hinkê ez kêfxweş kirim. Hetanî ez li malekê bûme mêhvan. Pêwendiyên xwediyê malê yên bazirganî bi havalê min yê Cizîrî re hebû, ji ber wê çendê em vexwendin fitarê.

Qedr û qîmet, îzzet û îkram… Piştî fitarê mijar bû sîyaset. Mal maleke Kurdperwer bû. Dema xwediyê malê û lawê wî hem bi me re hem jî di navbera xwe da diaxaftin, mirov didît ku kurdperwerî ji axaftina wan dirijiya. Behsa hilbijartinên şaredarîyê kirin û zor û zehmetiya ku di wê rojê dîtine anîne zimên. Malxwê malê wêneyê gerîllayê birazîyê xwe yê ko di şêr de jiyana xwe ji dest dabû nîşanê me da û bi vê çendê xwast ko Kurdperwerî û niştîman-perweriya xwe bi me bide qebûlkirin.

Hetanî vê derê her tişt xweş bû, kêf kêfa me bû, gotin di cî de be du çeng ji me kêm bûn. Lê gava qîzika malê ji nişka ve kete hundirê malê ew hewa rabû, hewakî dî cihê wê girt. Lewra qîzik bi babê xwe re bi tirkî diaxaft. Bîskekî din dema xatûna malê jî bi minasebeta anîna xwarinê kete odeya ko em têde ne me dît ko ew jî bi hevjînê xwe ra bi tirkî diaxive. Ya rast ez di cihê xwe de cemmidîm. Ji ber ko ev mal ew qeder welatparêz e jî lê hêjan di nava mala xwe de ji dêl zimanê dayikê, zimanekî bîyanî diaxivin. Ya ez gelik xemgîn kirîm ne ev bi tenê bû; helwesta zilamê malê ya di hemberî vê rewşa kambax de bû. Lewra dema digot ku zarokên wî bi Kurdî nizanin û ew di nava mala xwe de bi tirkî diaxivin bere dikeniya. Ango haya wî jê nebû ko bi vê helwestê ve ew bi xwe re dikeve nakokîyê. Ew hem behsa doza Kurdan dike lê zarokên xwe yên ko di pêşerojê de cîhê wî bigrin ji zimanê wî dûr dixe.

Gava li du-sê mal dî jî geriyam û min dît ko heman rewş li wan malan de jî heye, êdî qenaeta min çêbû ko di vî bajarî de zarok bi Kurdî nizanin.

De werin li xetereyê binêrin. Eger malbateke Kurd-perwer û welatparêz di mala xwe de zimanê dayika xwe neaxive û zimanê xwe yê dayikê ber bi tunebûnê ve bidehfîne êdî hewce nake em behsa yên dî, yên haya wan ji bindestiya Kurdan nîne bikin. Belê, piştî panzdeh-bîst salên dî ev zarokên ko îro bi Kurdî nizanin dê bikevin dewsa babên xwe yên welaperwerên derewîn. Gelo ev zarok dê doza çi bikin? Xetere mezin e, birano! Gelik nemaye ziman ji destê me derbikeve. Ma me ev pez ne ji bo vê mêlakê serjêkiriye? Ma ev têkoşîna ku dused sal in tê kirin ne ji bo vî zimanî ye?

Gelo ma em dikarin van malbatan bi tenê ji vê xetereyê berpirsiyar bigrin? Wekî Nesreddîn Xoceyê tirkan gotî gelo qet sûcê rayedarên partîya ko li ser navê Kurdan dixebitin nîne? Ew parlamenter û şaredar di vê çendê bêguneh in?

Ew sîyasetmedarên ko li ser navê Kurdan siyasetê dikin dema diçin pêşberî gel û hemû axaftina xwe bi zimanê tirkî dikin gelo kepîyê wan qet naşewite? Dema yek telefonî mala wan dike û ew jî (yan jî ferdên malbatê) bi tirkiyeke nazik(!) bersiva wan didin, ji vê re çi dibêjin? Ez bi taybetî berê tîrên xwe didim sîyasetmedarên Kurd. Eger haya wan ji vê xetereyê nebe jê re xeflet dibêjin. Eger haya wan jê hebe û digel vê çendê jî di mejiyê wan de çi tedbîr nebin, devê min nagerê ez bêjim ew çî ye…?

Eve me nexweşî nas kir, îcar dermankirin pêwîst e. Dermankirin bi çi hawî çêdibe? Bi kombûna akademîsyenan, yan zimanzanan, yan sîyasetmedaran? Yan jî bi tevilbûna hemûyan pêk ve. Kîjan dibe bile bibe, ya girîng ewe hêj dem di ser de derbas nebûyî, divê biryareke biîsbet were standin.

Divê em hemû soz û ehdê deynin ser ruh û canê xwe ko li kû derê be, li nava malê be, li pazarê be, li kolanan be li her derî em bi zimanê xwe biaxivin. Dera ko axaftina wê ne gengaz be em ji bo wê çendê lêborîna xwe ji gelê xwe bixwazin. Em di vê der barê de gelê xwe hişyar bikin. Dibe ko her kes di vê mijarê de ne wek hev hestîyar bin û haya wan ji vê xessasiyetê nebin. Em wesîyeta ko Qehremanê Kurd Bedirxanê mezin ya beriya mirina xwe ji zarokên xwe re kirî ji bîr nekin:

“Hûn hemû di malên xwe de bi Kurdî biaxivin. Eger hûn bi wan re bi Kurdî neaxivin, hûn dê Kurdîyê jibîr bikin. Eger hûn Kurdîyê jibîr bikin hûn dê Kurdistanê jî ji bîr bikin. Ew kesê Kurdistanê jibîr bike ew zarokê min e.” (Kovara Bîr)

Nêrîna min ew e ko divê em hemû kom bibin, bi gotineke din divê em seferberiyeke îlan bikin; seferberîyeke bi lezûbez. Yan jî eger ev rewşa mîrat bi vî hawî bimîne, em li ser de nerawestin dibe ko sibê jê re dereng be.